Cumhuriyet ilan edildi: Türkiye Devleti’nin yönetim biçimi resmen değişti

Ankara’da tarihi gece

1923 yılı Ekim ayının son günlerinde Ankara’da yoğun siyasi hareketlilik yaşanıyordu. 28 Ekim gecesi Mustafa Kemal Paşa, yakın çalışma arkadaşlarına “Yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz” diyerek yeni dönemin işaretini verdi. Ertesi gün, yani 29 Ekim 1923 Pazartesi günü TBMM olağanüstü toplandı.

Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nda yapılan değişiklikle “Türkiye Devleti’nin hükümet şekli Cumhuriyettir” maddesi kabul edildi. Ardından yapılan seçimle Mustafa Kemal Paşa, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi.

Basında yankı: “Büyük Millet Meclisi dün gece Cumhuriyeti ilan etti”

30 Ekim sabahı gazeteler, tarihi kararı büyük coşkuyla manşetlerine taşıdı.

Hâkimiyet-i Milliye gazetesi, “Büyük Millet Meclisi dün gece sekiz buçukta Türkiye Devleti’nin şeklini müttefikan Cumhuriyet olarak tespit etti” başlığıyla yayımlandı.

İkdam gazetesi, “Türkiye Cumhuriyeti ilan olundu – Reisicumhur Mustafa Kemal Paşa” manşetiyle okuyucularına seslendi.

Vakit gazetesi, “Yeni Türkiye’nin idare şekli Cumhuriyettir” başlığını kullandı.

Tevhid-i Efkâr ise, “Millet Meclisi Cumhuriyet’i ilan etti. Türkiye’nin yeni şekli hükümeti belli oldu” ifadeleriyle gelişmeyi duyurdu.

Bu manşetler, yalnızca bir yönetim değişikliğini değil, aynı zamanda bir çağın sona erip yenisinin başladığını simgeliyordu.

Anadolu Ajansı dünyaya duyurdu

Cumhuriyet’in ilanı, yalnızca Türkiye içinde değil, tüm dünyada yankı uyandırdı.

Anadolu Ajansı, haberi Fransızca bültenle dünya basınına geçti. Ajans metninde şu ifadelere yer verildi:

“Türkiye Büyük Millet Meclisi, dün gece aldığı kararla Cumhuriyet idaresini kabul etti. Mustafa Kemal Paşa, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi.”

Halk sokaklarda, top sesleri gökyüzünde

Cumhuriyet’in ilanı, Ankara başta olmak üzere tüm yurtta büyük bir sevinçle karşılandı.

Ankara’da 101 pare top atışıyla yeni yönetim şekli halka duyuruldu. Meclis binası önünde halk toplanarak “Yaşasın Cumhuriyet” sloganları attı. İstanbul, İzmir, Bursa ve Konya’da da benzer kutlamalar yaşandı. Gazeteler, şehirlerdeki kalabalıkları “milletin kendi egemenliğine kavuşmasının sevinci” olarak yorumladı.

Yeni bir çağın başlangıcı

Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte, Türkiye artık padişahlık yönetiminden tamamen kopmuş, halk egemenliğine dayalı modern bir devlet düzenine adım atmıştı.

Basın bu dönüşümü “asrın en büyük inkılabı” olarak nitelendirdi.

Makale ve yorumlarda, “Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir” ilkesi, artık kâğıt üzerinde değil, fiilen hayat bulmuştu.

 Atatürk’ün sözleriyle

Cumhuriyet’in ilanından sonra Mustafa Kemal Paşa Meclis kürsüsünde yaptığı konuşmada şöyle dedi:

“Türk milletinin tabiat ve adetlerine en uygun idare şekli Cumhuriyet idaresidir. Bugün, milletimizin tarihindeki en büyük dönüm noktalarından birini idrak ediyoruz.”

Basının diliyle Cumhuriyet coşkusu

Hâkimiyet-i Milliye gazetesinin yorum köşesinde şu satırlar yer aldı:

“Millet, kendi iradesini temsil eden meclis vasıtasıyla kaderini eline almıştır. Cumhuriyet, bu milletin ruhunda zaten vardı; bugün yalnızca adı konulmuştur.”

Vakit gazetesi ise şu yorumu yaptı:

“Cumhuriyet, Türk milletinin istiklal ve hürriyet anlayışının tabii bir neticesidir.”